طهارت روح نام کتابی است که از سخنان شهید مطهری (ره)  گرد آوری شده است. شهید مطهری (ره)  در این کتاب می‏گوید: در امت‌های پیشین مثلاً در دوران جاهلیت، چه بسا مردم به سلیقۀ خودشان عبادت می‌کردند و به بت ‏پرستی کشیده شده‌اند؛ از این‏رو، ما باید بدانیم قرآن کریم و خداوند چه نوع عبادتی از ما می‌خواهند. ایشان در این کتاب به چهار نوع عبادت اشاره می‏کنند.

اولین ویژگیِ عبادتی که از ما خواسته شده، عبادت آگاهانه است؛ بدانیم چه‏ کار می‌کنیم. از آغاز اذان تا پایان نماز، تقریبا 35 جمله مانند:

« اللَّهُ أَكْبَر»، « أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا الله » و... وجود دارد. نمازگزار باید با آگاهی این عبارات را بر زبان جاری کند. « سُبْحَانَ اللَّه‏» به چه معناست؟ یا مراد از «اللَّهُ أَكْبَر» چیست؟ « حَيَّ عَلَى الْفَلَاح‏ » یعنی چه؟

ادله قرآنی و روایی عبادت آگاهانه

خداوند متعال در قرآن می‌فرماید:

﴿لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أنْتُمْ سُكاريَ حَتّيَ تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ﴾؛در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا بدانید چه می‌گویید!

به بیانی دیگر، با آگاهی این عبادت را انجام دهید. انجام روزه، حج، زکات و... نیز باید با آگاهی همراه باشد.    

فرق عبادت عالم با جاهل

در روایات آمده:

وَ رَكْعَتَانِ مِنْ عَالِمٍ خَيْرٌ مِنْ سَبْعِينَ رَكْعَةً مِنْ جَاهِل‏؛ دو رکعت نمازی که شخص آگاه می‌خواند، از هفتاد رکعت نمازی که شخص نادان می‌خواند، بهتر است.

اسلام از ما عبادت آگاهانه می‌خواهد. از امام کاظم (علیه السلام)  روایت شده است:

 الْمُتَعَبِّدُ عَلَى غَيْرِ فِقْهٍ كَحِمَارِ الطَّاحُونَةِ يَدُورُ وَ لَا يَبْرَحُ وَ رَكْعَتَانِ مِنْ عَالِمٍ خَيْرٌ مِنْ سَبْعِينَ رَكْعَةً مِنْ جَاهِلٍ‏؛

عبادت کننده و عمل کنندۀ بدون علم مثل الاغ آسياب است که دور مي‏زند، و از جاي خود حرکت نمي‏کند (درجا مي‏زند، اگر هفتاد سال هم دور بزند وقتي چشمش را باز مي‏کند، مي‏بيند، در همان نقطۀ اول است.) و دو رکعت نماز از عالم بهتر از هفتاد رکعت از جاهل است.

بنابراین، اگر آگاهی در عبادت نباشد، انسان رشد نمی‏کند.

دومین ویژگیِ نماز یا عبادتی که از ما خواسته شده، عبادت عاشقانه است. دو بار در قرآن از نمازِ منافقان بدگویی شده، که هر دو بار به‌ سبب بی‌نشاطی آن‏هاست. نماز می‌خوانند، اما با بی‌رغبتی، سنگینی و به زور. می‌گویند: نماز خواندم، راحت شدم، پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  وقت نماز را انتظار می‌کشیدند، چرا که ایشان عاشق نماز بودند.

بعضی افراد در آستانة ماه رمضان ناراحت هستند؛ می‌گویند: الآن که ماه رمضان مقارن با فصل تابستان است، چگونه روزه بگیریم؟ در حالی که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  به استقبال ماه رمضان رفته و تشنگی و گرسنگی این ماه را موجب رشد نفس خود می‌دانستند. هم چنین اگر کسی خمس و زکات را با بی‌رغبتی و‌ بی‌نشاطی ادا کند، معلوم نیست چقدر پاداش داشته باشد.

ویژگی سومی که برای عبادت از ما خواسته‏ اند، عبادت خالصانه است. به این معنا که عبادت فقط برای خدا باشد؛ برای خوش‏ایند افراد و نمره و امتیاز نباشد.  انسان مخلص می‌گوید: خدایا! تو شاهدی که من فقط به خاطر تو و برای جلب رضایت تو نماز می‏خوانم. دیگران چه مرا ببینند و چه مرا نبینند، نمازم را می‌خوانم؛ من بندۀ‌ تو هستم و تو خالق منی.

دلیل قرآنی بر عبادت خالصانه

 خداوند در سورۀ مبارکۀ «کهف» می‌فرماید: ﴿وَ لا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدا﴾؛نباید برای عبادت خدا، احدی را شریک قرار دهی. هم برای خدا نماز می‏خوانم هم برای مدیر، یا هم برای خدا نماز می‏خوانم هم برای فرمانده و یا هم برای خدا نماز می‏خوانم هم برای این که در این محیط بخاری است! این نمازها باطل است. در رساله‌های عملیه نوشته شده است: اگر کسی واجبات یا مستحبات نماز را برای غیر‏خدا انجام دهد، باطل است. مثلاً هنگام نماز انگشتر عقیق به دست می‏گذارد تا کسی ببیند، یا نماز را  اول وقت می‌خواند، برای این که کسی ببیند، یا آهنگ صدایش را عوض می‌کند و یا در خانه با سرعت نماز می‏خواند، اما هنگامی که مهمان می‌آید، آهسته نماز می‌خواند. این نمازها باطل‏ اند. چرا که تمام شیرینی نماز به این است که فقط برای خدا باشد. امام خمینی (ره)  فرمودند: مأموران شاه نیمه‏ شب (پیش از اذان صبح) مرا از قم به سمت تهران آوردند. بین راه قم و تهران، من گفتم: نماز نخواندم؛ نگه دارید نماز بخوانم! گفتند نه، اجازه نداریم. گفتم: خوب ترمز کنید با خاک کنار جاده تیمم کنم. امام (ره)  گفتند: نمازی که آن روز خواندم، پشت به قبله، با تیمّم و دم دمای طلوع آفتاب بود. اما امیدم به همان نماز است، چون آن کسی که باید بداند، می‌داند؛ آن کسی که باید آن نماز را ببیند، دیده است.

خداوند متعال عبادت خاشعانه از ما می‏خواهد، یعنی عبادت باید با فروتنی همراه باشد.

دلیل قرآنی عبادت خاشعانه

قرآن مجید می‌فرماید:

﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذينَ هُمْ في‏ صَلاتِهِمْ خاشِعُون﴾؛‏6 قطعاً مؤمنان‌ رستگارند؛ مؤمنانی که در نمازشان خاشع و افتاده‏ حالند.

این افراد در حضور خدا گردن‏کش نیستند و خودشان را به حساب نمی‌آورند. با تمام وجود اعلام می‌کنند: پروردگارا من کسی نیستم، من چیزی نیستم، هر چه دارم از توست. هرچه می‌کنم به قوت و حول توست.